Böbrek Sağlığı ve Hastalıkları
Böbrek Nakli Nedir?
Böbrek Nakli Nedir? Ne Zaman Yapılır?
Kronik böbrek yetmezliği hastalarında böbreğin süzme işlevi kreatinin temizlenme oranı için 30 ml/dakika’nın altına indiği zaman uygulanacak tedavi seçeneklerinin hasta, hekim ve aile ile konuşulması ve uygulanacak tedavi yöntemine karar verilmesi önerilir. Tedavi yöntemleri hemodiyaliz, periton diyalizi ve böbrek nakli olarak 3’e ayrılmaktadır.
Bu tedaviler genellikle böbreğin süzme oranı 15 ml/dakikanın altına indiğinde başlanır. Ancak tedaviye başlangıç zamanlaması hastanın durumuna ve altta yatan hastalığına göre değişebilmektedir.
Böbrek Nakli Neden Yapılır?
Diyaliz teknolojisindeki gelişmeler ile hem daha iyi diyaliz yapılmaya başlanmış hem de tüm dünyada giderek artan sayıda hastaya diyaliz uygulanmaya başlamıştır. Diyaliz teknolojisinde meydana gelen değişiklikler yanı sıra kansızlığın (eritropotein), ve diğer sorunların takip ve tedavisindeki gelişmeler, hem yaşam kalitesini düzeltmiş hem de kan nakli sayısında anlamlı azalmaya neden olmuştur. Yine periton diyalizi hastalarında da enfeksiyonu azaltmaya yönelik geliştirilen sistemler oldukça başarılı olmuştur. Tüm bu teknolojik gelişmeler, hastaların yaşam kalitesinde ve süresinde artmaya neden olmasına rağmen devam eden üremik ortamın neden olduğu sorunlar (kalp, akciğer, mide –barsak sistemleri, psikolojik, cinsel sorunlar), diyaliz tedavisi için geçirilen zaman, hastalığa bağlı azalmış ekonomik güç gibi nedenlerle hala bu hastalık için ideal tedavi yönteminin diyaliz olmasını sınırlamaktadır. Organ nakli yapıldıktan sonra bağımlığın azalması, üremik ortamın ortadan kalkması hem hastanın sağlık durumunun hem de sosyal ve ekonomik durumunun düzelmesine, yaşam kalitesinde artışa neden olmaktadır. Bu nedenlerle tüm dünyada amaç daha fazla hastaya organ nakli yapılabilmesini sağlamaktır. Ancak organ nakli olamayan hastalar da uzun yıllar, teknolojik gelişmelerle giderek artan kalitede yaşamlarını sürdürebilirler.
Kimlerden Böbrek Alınır?
Günümüzde böbrek nakli için iki kaynak; beyin ölümü olan kişiler (kadavra) ve canlı vericilerdir. Ülkemizde sayısal olarak üstünlük canlı vericilerden yapılan nakillerdedir. Ancak ülkemizde de amaçlanan kadavradan yapılan nakillerin sayısının arttırılmasıdır.
Ülkemizde yasal olarak dördüncü derecede akrabalara kadar organ nakline izin verilmektedir. Ülkemizde akraba olmayan kişilerden yapılacak organ nakillerine organ ticaretini engellemek için sınırlamalar getirilmiştir. Akraba olmayan canlı vericilerden organ nakli ancak, bölgesel kurulan etik kurulların izni alındıktan sonra mümkündür.
Kimlere Böbrek Nakli Yapılmaz?
Bu konuda genel bazı ilkeler olmakla beraber uygulamalar merkeze göre değişir.
Düzelebilir böbrek hastalığı
Kontrol altına alınmamış, devam eden enfeksiyon
Halen olan veya yakın zamanda geçirilmiş kanser hastalığı (kanser türüne göre değişir; 2-5 yıl hastalıksız süre geçirilmesi)
Kontrol altına alınamamış kronik enfeksiyon (tüberküloz, kemik iltihabı v.s.)
Kontrol altına alınamamış glomerulonefrit
Balon veya bypass ile tedavisi mümkün olmayan ilerlemiş koroner arter hastalığı olan hastalar
Kalbin pompalama işlevinin ileri derecede bozulduğu hastalar
Devam eden ilaç veya uyuşturucu bağımlılığı
Tedaviye uyum sağlayamayan düzenli kontrolleri aksatan hastalar
Kontrol altında olmayan psikiyatrik hastalıklar
Böbrek Naklinde Kan Grubunun Önemi Nedir?
Böbrek naklinde öncelikle kan grubu uyumu aranmaktadır. Kan grubu uyumu tıpkı kan naklinde olduğu gibidir, yani O kan grubundan olanlar genel verici, AB kan grubundan olanlar ise genel alıcıdır. Rh uyumunun ise önemi yoktur.
Organ Naklinde Önemli Diğer Faktörler Nelerdir?
Organ red veya kabulünde önemli diğer bir antijenik yapı, doku uygunluk antijenleridir. İnsan lökosit antijenleri(HLA) olarak adlandırılan, yarısı anneden, yarısı babadan gelen bu antijenik yapıda Sınıf I antijenler A, B, C ve sınıf II antijenler DR, DP, DQ olarak isimlendirilir. Organ naklinde önemli olanlar ise önem sırasına göre DR, B, ve A antijenleridir. Her birinden ikişer tane olmak üzere toplam altı tane olan bu antijenik yapılar alıcı ve vericide tamamen aynı ise tam uyumluluktan bahsedilir. Tam uyumlu yapılan organ nakillerinde organın sorunsuz olarak kalış süresi uzamaktadır.
Alıcıda organın kabul edilip edilmeyeceğini belirlemek üzere crossmatch testi yapılır. Bu testle organı alacak kişinin vericideki antijenlerle (yani red olaylarını başlatan yapılarla) daha önce karşılaşıp karşılaşmadığı anlaşılır. Bu testin pozitif olması verici antijenleri ile daha önce karşılaşıldığını gösterir. T lenfosit crossmatch pozitifliği durumunda organın hızla ret edilme riski yüksek olduğundan, bu durumda organ nakli yapılmaz. Nakil ancak crossmatch testi negatif olduğunda yapılır.
Diyabet Hastalarına Böbrek Nakli Yapılır mı?
Diyabet hastalarında da böbrek nakli başarıyla yapılmakta ve bu hastalarda da nakil sonrası yaşam kalitesinde artış olmaktadır. Tip1, insüline bağımlı diyabeti olan hastalarda yapılan pankreas nakilleri aynı zamanda kan şekerinin kontrol altına alınmasını da sağlamaktadır. Uzun yıllardır şeker hastalığı olanlarda kalp-damar hastalığı riski yüksek olduğunda, özellikle bu açıdan daha ayrıntılı incelenmeleri gerekmektedir.
Gerek daha önceden şeker hastası olanlarda, gerekse organ nakli sonrası şeker hastalığı gelişenlerde kan şekerinin yakın takibi ve sıkı kontrolü önemlidir.
Kadavradan Alınan Organların Hangi Hastaya Takılacağına Nasıl Karar Verilir?
Ülkemizde son yıllara böbrek alıcı adaylarının doku gruplarına göre listesi ve beyin ölümleri yasal zorunluluk olarak sağlık bakanlığına bildirilmektedir. Böylece doku grubu belirlenen kadavradan doku grupları arasında en fazla uyum olan kişilere (diyaliz süreleri ve bazı tıbbi durumlar değerlendirilerek ) organ gönderilir.
Ancak kadavradan yapılan nakillerde de ameliyat öncesi cross match testi negatif olmalıdır.
Böbrek Naklinden Sonra Red Edilmesini Engellemek İçin Ne Yapılır?
Organ nakli yapıldıktan sonra, organın reddedilmesini engellemek üzere hastanın hergün düzenli olarak bazı ilaçlar alması gerekir. Bunun yanında ameliyat sonrası ilk altı ayda enfeksiyon gelişimini engellemek için çeşitli ilaçlar kullanılabilir.
Organ nakli sonrası ilk günlerde organın reddini engellemek için daha fazla ve yüksek dozda ilaç verilir. Sonrasındaki takipte ilaçlar dozları böbrek testlerinin durumu ve ilaç düzeyleri takip edilerek daha düşük dozlarda uygulanır. Organ nakli yapıldıktan sonra organ reddini engellemeye ve reddelirse tedavi etmeye yönelik kullanılan çeşitli ilaçlar da bulunmaktadır.